Prof. Pomian - humanista, który dogłębnie zbadał dzieje kolekcjonerstwa

Prof. Pomian jest zdobywcą tegorocznej Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, zwanej "polskim Noblem", w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych.

Wyróżnienie przyznano za jego pionierskie badania dziejów kolekcjonerstwa oraz wpływu nauki i sztuki na rozwój kultury europejskiej. Uhonorowano publikacje prezentujące interdyscyplinarne badania prof. Pomiana w zakresie historii, kultury, polityki i filozofii europejskiej. Prof. opracował teorię muzealnictwa i przeanalizował, jak kolekcjonerstwo wpływało na życie intelektualne.

„Zbieracz... Niegroźny szaleniec, spędzający życie na porządkowaniu znaczków pocztowych, przyszpilaniu motyli czy rozkoszowaniu się rycinami erotycznymi” - w ten przewrotny sposób prof. Pomian rozpoczyna pionierskie studium dziejów kolekcjonerstwa.

„Lub może wręcz przeciwnie – kontynuuje autor książki +Zbieracze i osobliwości+ prezentującej różne okoliczności narodzin europejskich muzeów - niebezpieczny spekulant, który pod pozorem umiłowania sztuki skupuje za bezcen arcydzieła, aby je wyprzedawać następnie z fantastycznym zyskiem. Albo inaczej jeszcze - pan z towarzystwa, dziedzic zamku z meblami z epoki i kolekcją obrazów, z których najpiękniejsze pozwala podziwiać na zdjęciach w magazynach ilustrowanych.”

Zdobywca tegorocznego „polskiego Nobla” sugeruje, że jeśli kolekcja nie jest rozsądną lokatą kapitału, na ogół widzi się w niej „tylko narcystyczną igraszkę, rozrywkę, bagatelkę”. Mimo to, a może właśnie dlatego, podjął się dogłębnych badań nad dziejami kolekcjonerstwa oraz wpływu nauki i sztuki na rozwój kultury europejskiej.

83-letni prof. Krzysztof Pomian, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego - uczeń profesorów Tadeusza Kotarbińskiego, Leszka Kołakowskiego i Bronisława Baczko - jest związany z CNRS w Paryżu i Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Jako filozof prof. Pomian skupia się na problemach poznania, jako historyk bada dzieje europejskiej kultury artystycznej i intelektualnej, a jako muzeolog - historię muzeów i kolekcji. Najważniejsze książki i artykuły jego autorstwa ukazały się w wydawnictwach zachodnich i zostały przetłumaczone na ok. 20 języków.

W książce „Zbieracze i osobliwości, Paryż – Wenecja XVI–XVIII wiek” prof. Pomian przedstawił środowisko zbieraczy we wczesnym okresie nowożytnym oraz ich kolekcje; odsłonił dzieje kolekcjonerstwa i różne okoliczności narodzin europejskich muzeów.

W monografiach: „Przeszłość jako przedmiot wiary. Historia i filozofia w myśli średniowiecza” oraz „Przeszłość jako przedmiot wiedzy” prof. Pomian wyjaśnił przemiany uprawiania historii i myślenia o historii od wczesnego średniowiecza do XVIII wieku. W książce „Porządek czasu” uczony omówił „chronometrię, chronografię, chronologię i chronozofię”, pokazując, jakim zmianom uległy od starożytności do XX wieku mierzenie czasu, porządkowanie czasu, opisywanie wydarzeń wypełniających czas oraz samo rozumienie czasu i myślenie o czasie. Wydana w Polsce 30 lat po francuskim oryginale praca prof. Pomiana jest uważana za jedną z najciekawszych książek powstałych w środowisku Warszawskiej Szkoły Historyków Idei.

Historię naszego kontynentu jako pluralistycznej wspólnoty wartości laureat Nagrody FNP przedstawił w książce „Europa i jej narody”. Europa jest dla niego „fragmentem biografii i przygodą intelektualną". W „Krótkiej historii nierówności między ludźmi na przykładzie Europy” prof. Pomian napisał: "Rzekomo wszyscy jesteśmy sobie równi. Ale nierówności biją w oczy na każdym kroku", i poprowadził czytelnika przez kilka tysięcy lat dążeń społeczeństw do rozluźniania hierarchii i wprowadzania równości, pokazując równocześnie, co te aspiracje hamowało i jak obalanie jednych nierówności rodziło inne. W książce „Historia. Nauka wobec pamięci” prof. Pomian pokazał, jak tworzone są i czemu służą konstrukcje historiograficzne.

Prof. Pomian jest też autorem prac o związkach z filozofii z polityką, m.in. zbioru esejów „Filozofowie w świecie polityki (...)” oraz „Oblicza dwudziestego wieku”, w których analizował współczesne znaczenie takich pojęć jak rewolucja, faszyzm, komunizm, totalitaryzm czy demokracja.

Od końca lat 70. prof. Pomian współpracował z Instytutem Literackim i miesięcznikiem „Kultura” w Paryżu. Wynikiem tej współpracy było wiele wydarzeń kulturalnych oraz publikacji, spośród których do najbardziej znanych należy napisana przy współudziale Jerzego Giedroycia „Autobiografia na cztery ręce”.

Prof. Pomian był nadto autorem lub współautorem wystaw „Europa – to nasza historia” (Wrocław, 2009), „Wywyższeni” (Muzeum Narodowe w Warszawie, 2012), „Przebaczenie i pojednanie. Kardynał Kominek, nieznany Ojciec Europy” (Muzea Watykańskie, Berlin, Wrocław, Bruksela, 2015-2017).

Prof. dr hab. Krzysztof Pomian w 1965 r. obronił doktorat z filozofii, a następnie habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim. Został wykluczony z PZPR, a w 1968 r. usunięty ze stanowiska adiunkta w Katedrze Historii Filozofii Nowożytnej UW za publiczną krytykę władz PRL. Przez trzy lata pracował w Bibliotece Narodowej. W 1973 r. wyjechał na stypendium do Centre National de la Recherche Scientifique w Paryżu. Równolegle wykładał m.in. w École des hautes études en sciences sociales w Luwrze i na Uniwersytecie Genewskim. W latach 1999–2007 prof. Pomian pracował w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

W 2001 r. objął funkcję dyrektora naukowego Muzeum Europy w Brukseli. W 2010 r. wszedł w skład Komitetu Doradczego Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. Odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Legii Honorowej w 2011 r. i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 2012 r. Uczony jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, Ateneo Veneto w Wenecji i Accademia Clementina w Bolonii.

PAP – Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk

kol/